Hayaller NASA, Gerçekler Plaza..

Söylemesi ayıp Kaş’dan yeni dönmüşüm, hafiften bronzlaşmış tenimle oturup iş hayatıyla ilgili ahkâm kesmek hoşuma mı gidiyor sanıyorsunuz? Vallahi gidiyor aslında. Hatta hiç bu kadar gitmemişti. Gözünüz kalmasın sadece kısa bir süre daha tuzum kuru. İşten ayrılmış bir görmemişin tatil fotosunu koyayım; sonra esas konumuza dönelim.

İnsanlar çalışırken neden mutsuzlar sorusunun pek çok cevabı var. Çok çalışmaktan şikâyet edenler, maaşı yetmeyenler, izin günlerinde her daim eksiye düşenler vesaire.. Ancak bunların hepsi kurumsal hayat konforunu bırakmaya değecek nedenler değil. Pek çok iş arkadaşımla ortak bir şikâyetimiz vardı hep: üretememek, değer yaratamamak. Canım ülkemin milli gelirinden AR-GE harcamalarına ayrılan payın Almanya’nınkinden 9 kat; Güney Kore’ninkinden 5 kat daha az olduğunu göz önünde bulundurursak;  üretimden ve dolayısıyla ihracattan yaratılan değerin, duble yolları, dikilen robot,-dinozor heykellerini, Tokyo ile Londra’yı birbirine bağlayan Marmaray projesini (!) finanse etmeye yetmeyeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu durumda hem bu faturaları ödeyecek hem de memlekete istihdam yaratacak süper kahramanlar gerekiyor: Yaşasın Yabancı Sermaye. Bu yüzden Türkiye’de yetişen ve 8. dereceden türev alabilen parlak zekâlı çoğu genç mühendisin hayali çok uluslu şirketlerin satış-pazarlama gibi departmanlarında sadece 4 işlem yaparak yüksek maaşlar alıp, klimalı ofislerde çalışmaktır. Haksız sayılmazlar; NASA vardı da onlar mı çalışmadı. İşin acı tarafı bu adamlardan idealist davranıp üretim ya da araştırma-geliştirme tarafında çalışanları maddi olarak tatmin edilmediği gibi, deyim yerindeyse anaları ağlatılıyor (adam derken cinsiyetçi bir yaklaşımım yok vallahi, canavar gibi kadın mühendislerin de durumu aynı). 

Üniversitelerin İşletme-Ekonomi ve diğer idari bölümlerinden mezun olanlar zaten bu şirketlere girmek için tüm üniversite hayatlarını küçük müdürcükler olarak geçiriyor. Elinde bira, çayır çimen yatanların arasından röfleli saçlarını savurarak stajdan gelen ve siz ekmek arası patatesi dudağınızdaki ketçap bulaşığına aldırmadan mideye indirirken; muhtemelen stajdaki fit yöneticilerden birine özenip ‘’mediterranean salad’’ yiyen işletmeci kızları bilirsiniz. İşte onlardan bahsediyorum. Onlardan zaten üretim falan beklemiyoruz. Onların ekonomik dengedeki rolü: tüketimi artırarak ekonomiyi canlı tutmak. Bir de işte müdürcülük oynamak. Ama mühendis arkadaşlara çok üzülüyorum. Kaldığı yurttaki floresandan kablo çekip çorba pişiren adamlar bunlar; uçak mı yapamayacaklar..

                                                  Beni Türk mühendislerine emanet ediniz..:)

Peki bu insanlar ne yapıyor yüksek plazalardaki klimalı ofislerde? Geçen doktor bir arkadaşım işle ilgili bir telefon görüşmeme şahit oldu. ‘’Bir de doktorların Latince terimlerine laf edersiniz’’ dedi. ‘’Yarım saattir söylediklerinin tek kelimesini anlamadım. Altı üstü mal satıyorsunuz, artistliğe bak’’ diyerek  bir güzel ezdi beni. Napalım dedim, herkes senin gibi dönen kılları alamıyor. (Bi ara da memleketteki doktorların durumunu yazmak lazım. Onların durumu bizden fena..)

Bu uzun girizgahın ardından, süper havalı plaza konuşmaları, saatler süren toplantıları yapan farklı departmanların işlevleri ve çalışanların genel ruh hallerini özetleyeyim istedim. 

Pazarlama (Marketing): Tüm yeni mezunların ilk hayalidir. Pazarlamacı olduklarında, kemik çerçeveli gözlük takıp, ‘’bir fikrim var: neden içtiğimiz sütün ambalajını inek memesi şeklinde yapmıyoruz?’’ gibi zihni sinir fikirler üretip 5 yılda CEO olacaklarını hayal ederler. Hâlbuki uluslararası şirketlerin yurt dışındaki genel merkezlerinden gelen 5 yıllık kalkınma planlarını memlekete adapte etmekten öteye geçemezler. Bunu da tek başlarına yapmazlar tabi; ajanslardan yardım alırlar. Şirketlerin en havalı konuşan insanlarıdır. Türlü biçimde kısaltmalar kullanıp, Turkish-English lisanlarıyla sizi ambale ederler. Çılgın sunumlar hazırlarlar. Günde 70 slide power point, 2 sayfa Word, 5 sayfa excel dosyası çıkaran adamlar vardır aralarında. Raporlar öyle afilidir ki, sayfalardaki kenar süslemelerine bakmaktan dinlediğiniz konuyu unutursunuz. ‘’yapıyor olacağız.. ediyor olacağız…’’ cümle kalıbını, Türkçe’ye kazandırmış kişilerdir ayrıca. Sanıyorum bu future continious tense’in Türkçe karşılığı olsa gerek.. we will be doing this fucking report dude.. ok? demek isterler sanırsam ama Türkçe’de future continious tense yok, adamlar ne yapsın.. Toplantıları sonsuza kadar devam edebilir. Piyasaya sürdükleri ürün tutmazsa genelde satış ekibini suçlarlar. Tutarsa zaten havalarından yanlarına yaklaşılmaz.

Satış: Her çeşit insanla iletişim kurabilecek, kapıdan kovulsalar bacadan girecek insanların başarılı olacağı departmandır. Güvenilmesi zor insanlardır. Ağızları iyi laf yapar. Bir müşteriyle Cuma namazına gidip; çıkışta bir diğeriyle rakı sofrasına oturabilirler. Aceleci ve aşırı derecede sonuç odaklılardır. 4 işlem ve KDV oranı dışında başka sofistike bir bilgiye ihtiyaçları yoktur. Çoğunlukla pazarlama (marketing) departmanına kabul edilmeyenlerin 2. seçeneğidir. Bunun yarattığı kompleksle pazarlama departmanıyla her daim çatışma içerisindedirler.  Sahada geçirdikleri zaman çok olduğundan hepsi dolmuşçu gibi araba kullanır. Disipline edilmeleri ve kontrol edilmeleri zordur.

Finans: Ortaokul mezunu başarılı bir esnafı şirketlerdeki finans departmanlarına 1 hafta sokun, adamlar, ağızlarını bırakır başka yerleriyle gülerler. Finans şirketleri ve bankalar dışındaki şirketlerde finans departmanlarının rolü kötü polislik yapmaktır. Zibilyon çeşit finansal terim kullanırlar. İşin özeti aslında basittir. Herhangi bir işletmenin finansı havuz problemine benzer. Musluklar vardır açık olan (gelirler); bir de delikler vardır suyu boşaltan (giderler)..Musluklar ve delikler kapatıldığı anda havuzda kalan su işletmenin karıdır. Ama tabi ki aralarında bahsettiğim gibi 8. dereceden türev alabilen insanların olduğu bir grubu havuzun başına koyarsanız, bu adamlar suyun içindeki kireç oranı gibi aslında hiç işe yaramayacak ve değer katmayacak bilgileri de hesaba katacaklardır. Diyorum ya bu işler için fazla donanımlı adamlar..Bu adamlar araba yapmalı, uçak yapmalı, AIDS’e aşı, kansere çare bulmalı..

İnsan Kaynakları: Annem bana hep ‘’kızım öğretmen ol, kadınlar için en güzel meslek’’ derdi. Bilseydi insan kaynaklarına gir derdi. Çünkü insan kaynaklarında çalışmak modern zamanların ‘’öğretmen kız’’ hayalini fazlasıyla karşılıyor. Genellikle prezantabl kızların ve janti çocukların çalıştığı departmandır. En belirgin özellikleri her daim gülümsemeleridir. ‘’hayat ne kadar güzel, eğlen coş, neşe içinde koş’’ bakışlarıyla dolaşırlar plazalarda.  Satış hedefleri tutmamış, piyasaya sürülen ürün tutmamış, reklam filmi yetişmemiş, ananızdan emdiğiniz süt burnunuzdan gelmişken; ‘’işimizi çok seviyoruz, değil mi?’’ havalarında insanlar görürseniz halet-i ruhiyeniz nasıl olur siz düşünün. Vakitleri en bol, stresleri en az olan departmandır. Her daim saçları fönlü, tırnakları manikürlü kadınlar genellikle insan kaynaklarıdır.

Pazar/Tüketici Araştırmaları: Son dönemin yükselen trendlerinden biridir. ‘’100 kişiye sorduk, 98’i aloe verayı burnuma sokmak isterim dedi; neden 80 milyon da istemesin ki?’’ gibi çıkarımları pazarlama departmanıyla paylaşarak yeni çıkacak ürün projelerine katkıda bulunurlar. Ama o 100 kişi hayatında aloe vera görmemiştir o ayrı..

Evet işte böyle.. Keşke üreten ülke olsaydık. Keşke bilime, sanata hakkıyla sahip çıkan bir millet olsaydık. Keşke biz klimanın altında saatler süren toplantılarla yabancı sermayenin tüketimini tetikleyen fikirler bulmaya çalışırken, idealizminden ödün vermemiş, kendisini akademik çalışmalara adamış, üniversiteyken notlarını fotokopi çektirmek için yaltaklandığımız adamları ülkeden kaçırmasaydık. Yanlarından havalı arabalarla geçerken ‘’inekliğin sonu bu’’ dercesine küçümser bakışlar atmasaydık. Türkiye üniversitelerinin sahip çıkmadığı, hükümetin atadığı yandaş rektörlerin ilk fırsatta üniversiteden postaladığı adamları Harward’a, Oxford’a, MIT’ye gönderdik. Geriye kalan yüksek mühendislerimizi, ekonomistlerimizi, tasarımcılarımızı, felsefecilerimizi plazalara hapsettik. Rakı sofrasında atıp tutalım hadi şimdi..’’Adamlar uzaya çıktı, biz yerimizde sayıyoruz diye..’’ Şaşırıyor muyuz hala?